Сарлагийн үнээ  саахдаа өмсдөг цагаад халаадтай ээж нь,   “Охин минь ээ...миний   охин минь ээ... Лхамаа...чи хаана байнаа?  ээждээ ирээч... ээж нь чамайгаа хайсаар эрсээр сүйд болж байна. Сумаас хамгийн дуртай чихрийг чинь  авсан... охин минь ээ...” гэж уйлж бахирч  хашгирахад, “Та яасан муухай юм бэ? яагаад надаас зугтаад, яагаад нуугдаад байгаа юм бэ? аав, та хоёр  намайг хаячихсан юм уу?  охин чинь  үхлээ шүү дээ. Та хаа байгаа юм бэ?“ гэж  муухай хашгиран,  ээжийнхээ өөдөөс нь хар эрчээрээ гүйсэн боловч хөлөөс нь ямар нэгэн үл үзэгдэх юм чангаан  зуурч,  тушчихаад зовоож тарчлаав.  Торонд орчихсон  шиг  биеэ хүчлэн, тийрч  тийчилж, арай  ядан  хөлөө салгатал хар дарсан зүүднээсээ   цочиж сэрлээ. Хар хөлс дааварлажээ.  Модны  цоорхойгоор гялбасан  нарны гэрэлд   нүдээ нухлан сэрмэглэн харвал, чанх  өмнө нь айлынх нь  цагаан нохой  зогсож байгааг хараад, учиргүй баярлан, “Хүүе миний хайртай Цагаандай хүрээд ирчихсэн байна шүү дээ, чи чинь яасан өөр... яасан хачин муухай  өрвийсөэн юм болчихсон юм бэ?  цагаан дээлтэй ээж минь ...гэсэн чинь  “Цагаандай чи байсан юмуу?” гэж үглээд, толгойноос нь  тэврэхээр зүтгэлтэл,   өмнөөс нь ой гутам муухай  өмхий үнэр ханхийж,  тэр амьтан сэрвээнийхээ үсийг сэгсийтэл босгоод, тохойн чинээ  амаа ангайлган,   ярзайсан хурц соёотой шүдээ гарган архирав. Охин загзасхийн биеэ татлаа. 

 - Чи чинь... миний Цагаандай биш үү? Чоно... чоно... анчин ах нарын нөгөө сонин хачин юм яриад байдаг аймшигт  чоно... гэж охины толгой руу гал манасхийх шиг болж,  бяцхан зүрх нь амаараа гарах шахан,  хашгирах гэсэн боловч  хэлгүй мэт болчихжээ.  Гараараа  нүдээ таглахад, бүх биеэс нь хөл, гарыг нь салгачихсан юм шиг хөшчихөв. Чихэнд нь  ямар нэгэн сонин  анир  гарсан зүг рүү харвал  ердөө  хажуухны хадны агуйд  нүдээ нээгээгүй шахам бяцхан  саарал амьтад  гийналдаж, бие биеэ рүүгээ нудчин тэмүүлж байх нь нулимс бүрхсэн нүдэнд  нь бүртэлзэв. Гичий чоно шүлсээ дуслуулан үүр лүүгээ, бэлтрэгүүд рүүгээ  эргэн, эргэн жийхайтал   харсанаа, охины  хөлийн дор  дарвагар том амаа ангайлган бөөлжих мэт  гулгихад,  тугалын  баас шиг юм нялцайн  унажээ. Өглөөний хүйтэн  жаварт уур савшсан тэр заваан нялцгайгаас түрүүчийнхээс  хавьгүй илүү муухай өмхий үнэр  сэнхийж,  бөөлжихөөр огиулсанд юу ч гарсангүй. 

       Ийм ер бусын хачирхалтай явдлын учир нь  “Хоёр хөлт  мөнхийн заналт дайсан чи нялх үрсийг минь битгий хүйс тэмтрээч... Би азарган  чонынхоо арайхийж олсон хоолныхоо шавхрууг  чамд өглөө шүү” гэсэн эх гичий чонын далдын далд совинт   зөнг  бяцхан охин бүү хэл, энэхүү хүмүүний ертөнцийнхний ч   тайлахын аргагүй, байшгүй гэмээр   үлгэр домог мэт зүйл  байлаа.  Цагаан гичийний  амнаас унжралдсан хар шүлс асгарч байснаа, хэсэг оцойн сууснаа  бэлтрэгүүдийнхээ үүр лүүгээ явах хооронд охин шовгосхийн босож харагдсан зүг рүүгээ  харайлгалаа. 

Бяцхан биеэс гарахааргүй гэнэт  хүч тамир орж  хурдлав. Хэзээ араас буух бол гэж санд мэнд  бодоод,  эргэж харахад цагаан чоно үүрнийхээ өмнө   оцойн суугаад хойноос нь харсаар байлаа. Удалгүй модны мөчрийн цас унатал улив. Тэртээ уулын оройд бас нэг нь улих шиг болжээ.

“Охин чоно... чоно... цагаан чоно...” гэж үглэн   унаж тусан гүйсээр нэг мэдэх нь ээ хөглөгөр  их ойноос мултарснаа сая  л мэдрэв. Өмнө нь нэлсхийсэн  харлан тарлан  цастай  нуга  хөндийн нар  нүдийг нь  анитал хурцаар гялбуулав. Голын цаахна морьтой хүн явж харагдахад,  тэр лүү унаж тусан,  бахардан гүйжээ. 

 - Ээ бурхан  минь... охин минь... сэгсийсэн үстэй алмас  шиг юмнаас  цочоод ахынх нь зүрх зогсчих шахлаа. Чамайг чинь сум, багаараа, таягтай таягүй өвгөд эмгэд хүртэл  хэдэн өдрийн турш  уул  хад,  гуу жалга бүхнийг нэгжиж эрж хайгаад  олсонгүй, эцэст нь мэргэч, төлгөчид үрэгджээ гээд эрлийг зогсоосон. Хүний амь ийм бөх  байх гэж... тэр амандаа үглээд охиныг  чангаар тэврэхэд  цусан зүрхт анчин эрийн нүднээс нулимс бөөн, бөөнөөр асгарав. 

 -Цагаан нохой... үгүй ээ цагаан чоно... үгүй ээ цагаан ээж... гэж охины нүд бүлтэгнэн, цавчим хад асгатай, гүн өтгөн  шигүү модтой  Хөндлөн хайрхан уул  өөд  хуруугаараа заалаа.

-Охин минь...чамтай чоно тааралдсан юм уу? Юун цагаан чоно...

-Тийм ээ ах аа... цагаан нохой... цагаан чоно...  

-Ямар аймшигтай юм бэ? юугаа  ярина вэ? Тэгээд цааш нь...

-Үгүй ээ... үгүй гээд эхэр татан уйлаад түүний энгэрт наалджээ.

-Юун цагаан нохой...юун цагаан чоно...юун цагаан ээж...гэж хэл нь татчихсан юм шиг ээрээд байна аа, солиорчээ... аргагүй... аргагүй... Хөөрхий  өрхөө бүтээлгэх шахсан начин Дашийнхны  маань бүү  хэл,  манай  нэг гол нутаг усныхны  сэтгэлийн доторх бул хар чулууг аваад хаячихлаа. Тохойн чинээ  амьтан чоно боохойн хоол болчихоогүйн  цаана ямар нэг учир байна даа, ямар ч гэсэн тэр цагаан чоно гэгчтэй таарч... “Могой хүртэл үрээ элгээрээ дулаацуулдаг хорвоо”  би ингэхэд  бэлтрэг суйлах гэж явах гэж дээ...гэсэн зурсхийсэн бодол орж иржээ.

-Сумьяа ах аа... та буугаа хая... цагаан дээлтэй ээж... цагаан нохой... биш ээ цагаан чоно.... Цагаан нохойг алж болохгүй, үгүй ээ ...цагаан чоныг алж болохгүй...хүүхдүүдийг нь алж болохгүй... сайн амьтан...ээж амьтан...алж болохгүй...гэж турьхан гараараа түүний буунаас чаргуулдан угзрав.

-Энэ бяцхан амьтан бууг маань үзэн ядаж байна гээч...”онгорхой харыгаа”  Хөндлөн   Хайрхандаа өргөнөө гэхэд охины нүд гялсхийн, цаанаа л нэг совин гийх шиг болохыг Сумьяа ажлаа. 

-“Чоно үүрэндээ өлзийтэй” гэдэг. Цагаан чоно харсан гэж далиу Сүхийн хэлдэг худал биш болох нь... Тэрний цагаан нохойг ч  цагаан чонын удам гэж цуурдагсан... Хай мэдэхгүй... мэдэхгүй... Энэ нялх амьтан  буунаас учиргүй чангаалдаж, зууралдаад, учирлаад, уйлаад  байдгийн учир юу вэ?  Хөндлөн Хайрханы  минь цагаан лус савдаг л  бууж ирсэн юм болов уу?  Амьд голтой байхаасаа өнгөрсөн гэж хаа хаанаа эрлээ зогсоосон доо... Юу ч л гэсэн ээжид нь  өгөхдөө охины нүдийг боогоод, эгц өөдөөс нь  харуулалгүй, буруу сугаар  шургуулья гэж Сумьяа Хөндлөн Хайрхан  тийшээ харан  залбирч, голын цаахна  Залаат хэмээх  хаваржааны чандмалсан  гурван хот айл руу чиглэжээ.