Өргөн уудам Монгол орныхоо
Өнцөг бүхэнд алдраа түгээсэн
Өнөр олон ард түмнийхээ
Өнө мөнхийн сэтгэлийг бадраасан

Цэрэг эрс төрийн жавхаа
Цэрэг эр түмний бахархал
Чиний нэр үүрдийн дуурсгалтай
Чиний үйлс үүрдийн гавьяатай

Саруул сайхан эх орныхоо
Сааршгүй амьдралын ундраа болсон
Санаа сайт ард түмнийхээ
Сайн үйлсийн тэнгэр болсон

Цэрэг эрс төрийн жавхаа
Цэрэг эр түмний бахархал
Чиний нэр үүрдийн дуурсгалтай
Чиний үйлс үүрдийн гавьяатай

Уудам саруул эх орныхоо
Угтах ирээдүйн баясал болсон
Уужуу сэтгэлт ард олныхоо
Урмын дээд хайрыг булаасан

Цэрэг эрс төрийн жавхаа
Цэрэг эр түмний бахархал
Чиний нэр үүрдийн дуурсгалтай
Чиний үйлс үүрдийн гавьяатай

"Энхийн үйлсд 181 хоног" номноос авав.

 Цоохор мөнгөн цолмонгоор зуур даран ергөе

Цолмон эрдэнийн хүлгээ эвшээлгэж нэг үүрсэе

Таанийн анхилуун сэвшээг элбэн таалж эрхшээе

Оонийн зөөлөн харцанд уярч уясаж тайтгарья

Би догшин сахиус шиг өндийж чадах халуун цус

Би дотогшоо нурамлаж гаднаа нурж чадах монгол цус

Д.Батзул

Бороон дуслуудын пижигнэсэн чимээ

Богширгоны нулимс бөнбөрөн унах шиг

Бодлын минь гүнд ганц чи л бүтээстэй

Бодит амьдралаас минь хөндий тасраастай

        Эвээ олоогүй миний чиний сэтгэл

        Эвлэлдэн сүлжэгдсэн ч сулхан байсаар

        Ээнэгших сэтгэлээ дарж ядан

        Эндээс би явлаа! 

        Харин чи үлд...

 Мөнхжин А.

Уулсынхаа салхиар аргадуулж

Уяранхан суух шиг жаргал хаа билээ

Өвс бүхнийх нь амьсгалыг сонсохдоо

Өлмийгөө хүргэхээс ч эмээдэг

Эмзэгхэн цэцэгст уулс минь

Өнжмөл хөх өвсний үнэр нь хүртэл сайхансан

Өвсний нөмрөөс дэгдэх туулайн бүжин нь энхрийсэн

Өвөр дулаахан уулст нутгийн минь тэнгэр шиг

Цэв цэнхэрийг өөр хаанаас олж үзнэ гэж?

Өөр шүү өөр

Өөрийн нутаг

Өмөлзөөд тосдог ижийн нутаг

Эн тэнцүүлэх юусан билээ

Элэг сэтгэлийн гэгээ

Эх орон хэмээгчийн

Эх оршихуй

Амгалан цэнхэр уулс минь

Амьдрахуйн шидэт диваажин минь

Дархан уулсынхаа бэлээр

Чулуу зайчлан ургадаг

Цэцэг бүхэнтэй нь ярилцаж

Даанчиг балчир насандаа тоглож өссөн

Мөлгөрхөн чулуудынхаа

Амь бүхний тоогоор сэтгэлээ гэрэлтүүлж алхдаг

Уулсынхаа салхиар аргадуулж

Алхажээ явах шиг жаргал гэж үгүй

Үсныхаа тунгалагыг рашаан хэмээн шүтэж

Уран жиргээч шувуудын хөгжимлөг хөөрөлдөөнийг

Сонсож ээ суух шиг сонгодог анир өөр хаана ч үгүй ээ

Эх орны минь эх оршихуй

Эс бүхнээрээ шүтэж амьдардаг тоонот минь

Газрын диваажин миний Дархан уул

Ганцхан насны минь жаргалыг дэглэж өгсөн

Хувь тавилангийн нөмөр их уул

Хувьхан заяаны минь

Хамгийн том эх орон

Яг одоо уйлмаар байна

Яруу санаа урвасан

Ялдам инээд гээгдсэн

Энэ өдрийн мананг цуулж

Эхэр татан уйлмаар байна.

Хамхуулыг цэцэг хэмээн андуурч

Хаврын салхи шиг шуургалсан

Хачин гунигтай хүмүүсийг өрөвдөхдөө

Халиртал үерлээд байна нулимс.

Их мэдэх, үл санахын өвчинд нэрвэгдэн

Эгэм мөрөө ялгахаа байсан

Ичмээр энэ цаг үеийн төлөө

Яагаад ч юм уйлмаар байна.

Чигчийн чинээ байхад чинийх гэж 

Чихэнд аав гурав шивнэхэд цээжилсэн нэр

Хүү минь гэж дуудах ээжийнхээ дуунаар

Хөл нүцгэн дэгдсэн нэр

Томоогүй насанд сурагчийн ширээн дээр байлаа

Торниун насанд цэргийн батлах дээр байлаа

Орь насанд захидлын дугтуй байлаа

Онгод хөвөрч найргийн номын хавтсан дээр байлаа

Өөрт оногдсон нэрээ

Өшиглөж хугалаагүй

Өрөөл бусдад худалдаагүй

Өнгө зусрын ширээн дээрээс

Өвдөг доороо ивээгүй

Гэгэлгэн цайлшан энэ нэрээ

Гэгээн өдөр утасны харилцуурт хашгирч явлаа

Гэрэлгүй шөнө хөнжлийн сэжүүрт шивнэж явлаа

Гэр гийгүүлж гэргийдээ дуудуулж явлаа

Өөрт оногдсон нэрээ

Өргөж явбал бахархал

Өмчилж яваа энэ нэрээ 

Өеөдүүлж унагавал гутамшиг

Заяасан үрийнхээ сэтгэлийг сэвтээж

Зандхан улиасны мөчрийг хугалсан бол эмгэнэл

Элэнц эцгийнхээ ясыг өндөлзүүлж

Ээжийн чинь сүнс хэлгүй шувуу болсон бол уй

Сайн хүн нэрээ гэдэг

Сайхан шувуу өдөө гэдэг

Алсын газар алдрыг тань дуудахад

Улсын далбаа уралдан босно

Уяралын нулимс зовхинд хурж

Улаан хөх өнгөт туг нь эрдэнийн соёмбоор гялалзаж

Эх орны нэртэй цуг хэлэгдэнэ

Эцгийн чинь нэртэй хамт яригдана

Чиний нэрийг дуудахад хүлгийн дэл босч байхын зол бий

Чиний нэрийг дуудахад хүний яс хавталзаж байхын зовлон бий

Орчлонд ганцхансан

Олдсон ганцхан нэр

Овхий номин тэнгэрт

Од шиг гялалзсан нэр

Утаа гарсан шинэхэн голомтын

Угалзан цэнхэр дөлөнд гэрэлтэнэ

Уянга нэмсэн өлгийн бүүвэйний

Аялгуунд цацарна

Нартыг баясгаж настныг жаргаах

Нандин сайхан энэ нэр

Нацагдоржийн дуулсан 

Миний нутгийнхны нэр

Нэрээ гэж эх орон минь алаг зүрхэнд шивнэсэн

Нэрээ бод гэж ижий минь амьд сэрүүндээ захисан

Заяасан үрсдээ овоглох нэр

Залгамж хойчдоо өвлүүлэх нэр

Төрөхөд өлгийн дээр бичүүлсэн

Төгсөхөд чулуун дээр сийлүүлнэ

Өөдөөс минь инээмсэглэн алхаж яваа

 Өнгө төгөлдөр хаврыг дурлал гэдэг үү?.

Өөр нэгэнд бичээд хариу аваагүй захидлын

Мартагдах шахсан мөртүүдийг сэтгэл гэдэг үү?.

Дандаа л гэрэлтэж байдаг түүний харцыг жигүүр гэдэг үү?.

Далавчтай юм шиг сэтгэл дайвалзуулдаг сормуусыг салхи гэдэг үү?

Дараа төрөлдөө ч учрахгүй мөртлөө зүрхний хэмнэлд хамт оршдог бодлыг мөрөөдөл гэдэг үү?

Газар газраас цугларсан гал эрдэнэ хүлгүүд минь
Ган амгай шаргиулсан төрийн түмэн эхүүд минь
Ганцхан заяах насандаа уралдаж сойх унага минь
Гал гартал хурдалсан ган саран туурайт минь

Ардаг онгон хүлгийн ар зоон дээр ташаалдаж

Араатын чонын арьсыг хоёр талдаа ганзгалаж

Адуун сүргийнхээ бэлчээрийг амар жимэр байлгасан

Адтай азтай одтой адуучин анчин явсаан би

Хөдөөгийн хөх салхинд хүрэнтэж борлотол үлээлгэж

Хөрс нь зузаарсан гартаа уургаа сайхан атгасаар

Хөндөлдсөн тарган морьныхоо амыг ангалзтал эргэцүүлж

Хөндлөн хөх уурганыхаа үзүүр ёзоорыг туялзуулж

Хурааж хумьсан сүргээ тойрч давхин бүртгэж

Хул халиуны унага хурдан жороогоо уургалж

Хөтөлгөө хос морьтой хөндийг уруудан хатирч

Хөх шавартай хөлсийг нь хөнгөн зөөлөн аваад

Хэдгэнэ ээрсэн хэцны хэмжээтэй зайнд уячихаад

Хэвлэсэн юм шиг зурайтал хэд хоног сойгоод

Хагсрааж дэвхцүүлж байгаад хантайрч татан мордож

Хар хөлсийг нь асгартал хатирч цогин ергүүлвээ

Сартуулын Б Улаанхүү

Элээ эргэж янцгаасан эртний сайхан орон минь
Эмнэг хавтгай ботголсон эзгүй хээр нутаг минь
Эр шонхор шумбасан эцэг цэнхэр тэнгэр минь
Эх булагууд оргилсон эжий ногоон газар минь

Тураг шувуу бараадсан талын цэнхэр уулс тай
Тариа будаа шаргалтсан тал дүүрэн талбайтай
Тас шувууд хагшсан онгон хээр байгальтай
Тахийн сүрэг нутагшсан дархан цаазат газартай

Байгалийн эхийн урлал байц элгэн хаднуудтай
Бар цоохор ирвэс нуугдаж байдаг хангайтай
Баавгай мазаалай унтсан бадар шаргал говьтой
Бурхан хүртэл саатмаар бумбын сайхан оронтой

Ээлж ээлжээр солигдсон эв дөрвөн улиралтай
Энэ л сайхан орондоо эцсээ хүртэл амьдрах
Эвлүүлж урлаж оёсон эсгий дээвэр туургатан
Эх Монгол хэлээ сольж байгаагүй үндэстэн

Адууны хомоол ханхалсан атар онгон тал минь
Аргалын утаа шингэсэн дугуй цагаан гэр минь
Атан тэмээ аахилсан агь аргуулсан хөдөө минь
Айрагны үнэр сэнгэнэсэн алдарт цагаан түнгэ минь

Таван хошуу мал минь таргалж тухалж суурьшсан
Тарлан цэнхэр толгод нь хангай говийг хослуулсан
Тансаг цэнхэр нуурууд нь хүн малаа умдаалсан
Талын чандмань эрдэнэ миний нутгийн нуурууд

Булаг шанд нь оргилсон баян бүрдийн охь манлай
Буман хүрэн ботгонуудын бэлчиж өссөн өлгий нутаг
Бор халзан туулайнууд борви тэнийлгэн дэгдсэн
Буурлын буян оршоосон бүрд Цагаан түнгэ минь

Хэзээч мартах аргагүй Хүнгий Завхан голууд минь
Хөлстэй хирээ угаасан ариун булагийн рашаад минь
Хөлд орохдоо түшсэн хүндэт нутгийн довнууд минь
Хийморь сэргэтэл тарньдсан миний бурхан нутаг минь

Сартуулын Б.Улаанхүү

Холын холоос дурсагдах хонгор багын нутаг минь
Хонин гүрвэл жирэлзсэн дэрст цагаан түнгэ минь
Хоёр нүдэнд сүүмэлзэх нүцгэн цэнхэр толгод минь
Хорвоод анх мэндлэхэд намайг тоссон нутаг минь

Хоёр хөл дээрэй тэнцсэн зөөлөн шаргал элс минь
Хомоол аргал үнэртсэн хамгийн сайхан нутаг минь
Халтар биеэ угаасан хатан Завханы рашаан минь
Хагархай сайран хөлтэй гаталж өссөн Хүнгүй минь

Найман ханатай гэрийнхээ шийр хатгасан тойрог минь
Намайг эргээд очтол баларч арилахгүй буурь минь
Нарны халуун тусгалд чийг нь ууршсан говь минь
Нялх таана ханхалсан миний нутгийн үнэр минь

Орсон буур тэшсэн онгон цагаан түнгэ минь
Орог зэрэглээнд торолзох арван түмэн тэмээ минь
Олон нуурын хөвөө байгалийн үзэсгэлэнт говь
Омогшиж хөөрөн баярлах миний төрсөн нутаг минь

Дахиад зуун жил өнгөрөхөд миний шонхор
Далавчтай байгаад ч нисэхгүй бол яах вэ
Догшин түүхийн бардамхан дусал нулимс
Дорнын Монгол өвдөг сөгдвөл яах вэ

Ус усны эхэнд улаан шороо үлдвэл
Уйлаад уйлаад урсгалтай болно гэж үү
Уул уулын оргилд ухсан нүх хоцорвол
Ухаараад ухаараад бэлээсээ хэтэрнэ гэж үү

Цус нулимс урсаж цугаар олон зүдрэвч
Цувж явсан он жилүүд хэзээ дуусахыг мэдэхгүй
Цуутай мянганы төгсгөлд Монголын зүрх энэлэвч
Цуглаж суух өдөр хэзээ ирэхийг мэдэхгүй

Олон олон хаврыг таньгүйгээ угтаж
Орчлон хорвоог ээжгүй тууллаа
Ээж минь таныхаа өвөрт эрхэлж
Энгэр хайраас тань салаагүй цагтаа
Эргэж золгохгүйгээр үүрд алдсан.
Ээждээ охин нь хүрээд очмоор ч
Энэ тавиланг бас яалтай.
Хавар хаврын энэ л өдөр
Хайрт таныгаа үгүйлэн бэтгэрч
Хүний орчлонгийн тавилан заяаг
Хүрэн зүрхээрээ тайтгаруулан явна.
Ачлал энрэлийг атга атгаар өгдөг
Аргадуулж үнсүүлдэг хайр хаашаа одсныг,
Өчиг үгийг ухааруулж өгдөг
Өрөвч нинжин сэтгэл хаана үлдснийг
Өнөөдөр би хайн саравчилсаар…
Ээжээ би Таныгаа санаж байна.
Буурал суухааас нь өмнө
Би ээжийгээ жаргаалуу
Буян заяагаа дэлгэхэд нь
Бүтэн байлгаж чадлуу
Тэнгэрт нисэн одоход нь л
Тэнэг гэж өөрийгөө зэмэлснээс
Цээжиндээ тэвэрч таныгаа
Цэлэмтэл баярлуулж амжлуу.
Таныхаа үргэлжлэл
Танхил хэдэн охидоо тулж
Түмэн жаргалыг эдлэн баясаж
Тэнгэр газарт сүсгэлэн мөргөж
Тэднийхээ заяаг даатган сууна.
Жил жилээр урсах
Жиндүү аядуу орчлонг туучсаар
Санасан зүрхээ дэвтээж
Сэтгэлийн жигүүрээ дэлгээд очноо ээжээ.
Ээжээ би Таныгаа санаж байна.

Ш.Цэцэг-Өлзий 2019-3-15.

СҮҮЛЧИЙН ХУНДАГА-ны учир

Зохиолч яруу найрагч Дамдинсүрэнгийн Урианхай гуай өөрийн найз нөхөр яруу найрагч Бавуугийн Лхагвасүрэнгийн дурсгалд зориулж "Сүүлчийн хундага" шүлэг бичсээн.

Ийнхүү сүүлчийн хундага архийг эрхэм нөхөртөөн сөгнөж нэгэн насны нөхөрлөлийг хүндэтгэн дурсах ёсыг зохиолч Ц.Уламбаяр агсан зохиолч Бөхийн Бааст гуайд хүндэтгэн барьсан гэдэг юм. Үүнээс өмнө энэ ёс байсан юм уу, эс бөгөөс Ц.Уламбаяр гуай үүсгэсэн юмсан уу, бүү мэд...

Зохиолч Ц.Уламбаяр агсан амьдралынхаа сүүлийн хугацааг төрсөн нутаг Архангай аймагтаа өнгөрүүлсэн юм билээ. Түүнийг наснаас эцэслэсэн мэдээг аваад Монголын зохиолчдын эвлэл, С.Удвал гуай, хойлгын ажилд нь оролцуулахаар Бөхийн Бааст зохиолчийг томилж явуулж гэнэ. Энэ хоёр хүн хоорондоо их сайн харилцаатай байсан гэнэ.

...Ц.Уламбаяр гуайг нутаглуулсаны маргааш, төрсөн дүү нь эхнэртэйгээ хоёул аймгийн зочид буудалд, Б.Бааст гуайн буусан өрөөнд ирж түүнийг гэртээ урьжээ. Очиход нь хоол хош төхөөрч бэлтгэсэн байж гэнэ. Хоолоо идэж дуусахад, Ц.Уламбаяр гуайн дүү дээрээс нь дундалж уусан архи гаргаж ирж ийн өгүүлжээ:
"Ах минь нас барахынхаа урд өдөр намайг дуудаж энэ архийг задлуулаад, хоёр хундаганд хий гэлээ. Тэгсэн, за уучих гэж байна. Би ч уулаа. Өөрөө өнөөх хундагатайнхаа талыг арайхийж уугаад, за архиа бөглөөд далд хийчих, намайг үхэхээр миний ажил явдалд оролцох гэж хотоос Б.Бааст ирэх байх. Ажил явдал дууссаны дараа чи энэ үлдсэн архийг түүнтэй хувааж уугаарай. Би өөрийн эрхэм журмын анд нөхөртэйгээ энэ сархадыг хувааж хүртсэн гэж саная даа. Ах нь энийг ууж барахгүй нь, миний дүү уучих гээд хундагаа өгсөн" гэж... гээд Б.Бааст гуай нөхрөө өрөвдөн хайлж ихэд уйлсан тухайгаа бичсэн байж билээ, мөн Б.Бааст гуай хотод ирээд Чойжилийн Чимид гуайд, "манай Умбаа сайхан ухаантай хүн байжээ. Тэгж, үхэхийн үлгэрийг бидэнд үзүүллээ" гэж бахархан ярьсан нь Х.Зандраабайдын бичсэн Ч.Чимид агсны тухай дурсамж "Заяа дутуу бурхад" номд бий...

Сүүлчийн хундагыг өөрийн эрхэм нөхөрт барьж үлдээдэг ийм нэгэн ёс Ц.Уламбаяр гуайгаас хойш зохиолчдын дунд уламжилсаны нэг нь дээр дурдатгасан шүлгийн ёсоор ахин нэг болж дээ, хөөрхий... гэж нэгэн уран зохиол сонирхогч өөрийн фейсбүк хуудсандаа нийтэлснийг хуваалцаж байна.

Зураг: Ж.Лхагва агсны "Толгодын цаана ингэ буйлна" номын нээлтийн үеэр, 2017.03.18

СҮҮЛЧИЙН ХУНДАГА...
Анд Б.Лхагвасүрэнд
(реквием)
I
Гэрийн тоонон дээгүүр
Гэрэлтэн нумарсан зуун өнгийн солонгоноос
Гэнэтхэн, ногоон өнгө нь ганцаар тасраад
Архины лонхонд нуугдаад үлдчихсэн шиг харагдах
Ариун идээний дээжээс нэгэн хундагыг
Нулимсаа залгин байж балгалаа!..
Сүүлчийн хундага!
Сүн далайн давалгаанаас
Ам жишилж байгаа шиг
Хороож барагдахгүй,-
Сүүлчийн хундага!
Хонгор залуугаасаа сэтгэл сэтгэлээ түшилцэн өндөрлөсөн
Хосгүй билигт найрагч Бавуугийн Лхагвасүрэн
Аргын 2019 он, билгийн шороон гахай жил, шинийн нэгэнд
Амьсгаа татахынхаа өмнө өөрөө балгахаар задлуулж,
Андын ёс сахин надад зориулж үлдээсэн
Амсараа халин мэлтгэнэх,-
Сүүлчийн хундага!..
 

Өмссөн дээл нь өнгө нь танигдахааргүй гандсан
Үс сахал нь овоонд орхисон самбай шиг цайсан
Үе мөч нь мойнийж өгөршиж хатсан
Өвгөдийг хараад битгий шоол.
Үзэгдэх өнгөндөө тэд ингэж харагдавч
Үнэндээ цаадуул чинь чулуужсан мод шүү.
Гал нь буурсан нүд нь нулимстай байвал арчаад өг, буян болно шүү

Гомдол баярын алиных болохыг нь анзаарч үз
Үеийн юм шиг зэрэгцэж суугаад
Үзэж туулсан амьдралыг нь сонс
Барагтай л бол цаадуул чинь уйлахгүй шүү дээ

Охидын гоо үзэгслэн оддын адил гэрэлтээгүй бол
Онгодын тэнгэр хөглөгдөж шүлэг хэн бичих юм бэ
Уран яруу хоолой уяхан намуухан эгшиглэхгүй бол
Уртын сайхан дууг уянгалуулж хэн аялах юм бэ

Нүгэл бол ,бурхдын зүүлгэсэн нүгэл
Нүд бүдэрхэд зүрх хатгах өвчин...
Алимхан өгзөгөгөнд харцаа бумбаддаг би
Ахиухан хөхрүү төсөөллөө урсгадаг би

Даамжирсан дон уу , эсвэл мэдрэмж үү
Да винчигийн бүтээл л хаанаас ургасан , тэнд
Өндөр гэгээн Дарь эх бүтээхдээ
Өөр мэдрэмжээ хаана шингээсэн , ижил ээ

Үгээр би дагина бүтээхийн хүсэлтэй
Үрээ би тэндээс ирсэнд шүтлэгтэй
Дүүрэн буянтай бондгорхон үзэсгэлэнд таалалтай
Дүүрэн сар тэвэрхээр Ли байг дагах аюутай

Сар туссан алдханд ирж  буйгаар байрлуулж
Салхины зөөлөн урсгал харцанд нь дэвсэнэ
Өлмийд нь цэцэг хугарахдаа инээмсэглэж буйгаар сүүдэр хийж
Өөрөөс минь дээхнүүр талимаарсанаар дотоод алслалт урлана

Мөөм далайн гүнд сүү мандах үдэш байна.
Мөнөөх алимны гэрэл хацрынхтай нь ижил байна.
Гэзэгний нь үзүүрт зүрхэнд сонсогдох хонх байна
Гэртээ буй болоод нойрмогхон нь илт байна

Адгуусан чанарыг үл арчин бие урлана
Аль байдаг бүхнээ шавхан сэтгэл урлана
Арван сарын дараа ижий болох хайр урлана
Алгандаа залхад эрвээхэй ирж мөргөх бурхан урлана.

Би өөрөө нот
Би өөрөөлийн хөгжим
Би хязгааргүй хүсэл
Би давтагдашгүй хэмнэл

mongolia2007year-198.JPG
Хэмжээс: 600x450 69k
Сэтгэгдэл: 0
Үзсэн: 4864

uvl-039.JPG
Хэмжээс: 600x450 90k
Сэтгэгдэл: 0
Үзсэн: 4468

kho-001.JPG
Хэмжээс: 600x450 98k
Сэтгэгдэл: 0
Үзсэн: 5199