Өөдөөс минь инээмсэглэн алхаж яваа

 Өнгө төгөлдөр хаврыг дурлал гэдэг үү?.

Өөр нэгэнд бичээд хариу аваагүй захидлын

Мартагдах шахсан мөртүүдийг сэтгэл гэдэг үү?.

Дандаа л гэрэлтэж байдаг түүний харцыг жигүүр гэдэг үү?.

Далавчтай юм шиг сэтгэл дайвалзуулдаг сормуусыг салхи гэдэг үү?

Дараа төрөлдөө ч учрахгүй мөртлөө зүрхний хэмнэлд хамт оршдог бодлыг мөрөөдөл гэдэг үү?

Газар газраас цугларсан гал эрдэнэ хүлгүүд минь
Ган амгай шаргиулсан төрийн түмэн эхүүд минь
Ганцхан заяах насандаа уралдаж сойх унага минь
Гал гартал хурдалсан ган саран туурайт минь

Ардаг онгон хүлгийн ар зоон дээр ташаалдаж

Араатын чонын арьсыг хоёр талдаа ганзгалаж

Адуун сүргийнхээ бэлчээрийг амар жимэр байлгасан

Адтай азтай одтой адуучин анчин явсаан би

Хөдөөгийн хөх салхинд хүрэнтэж борлотол үлээлгэж

Хөрс нь зузаарсан гартаа уургаа сайхан атгасаар

Хөндөлдсөн тарган морьныхоо амыг ангалзтал эргэцүүлж

Хөндлөн хөх уурганыхаа үзүүр ёзоорыг туялзуулж

Хурааж хумьсан сүргээ тойрч давхин бүртгэж

Хул халиуны унага хурдан жороогоо уургалж

Хөтөлгөө хос морьтой хөндийг уруудан хатирч

Хөх шавартай хөлсийг нь хөнгөн зөөлөн аваад

Хэдгэнэ ээрсэн хэцны хэмжээтэй зайнд уячихаад

Хэвлэсэн юм шиг зурайтал хэд хоног сойгоод

Хагсрааж дэвхцүүлж байгаад хантайрч татан мордож

Хар хөлсийг нь асгартал хатирч цогин ергүүлвээ

Сартуулын Б Улаанхүү

Элээ эргэж янцгаасан эртний сайхан орон минь
Эмнэг хавтгай ботголсон эзгүй хээр нутаг минь
Эр шонхор шумбасан эцэг цэнхэр тэнгэр минь
Эх булагууд оргилсон эжий ногоон газар минь

Тураг шувуу бараадсан талын цэнхэр уулс тай
Тариа будаа шаргалтсан тал дүүрэн талбайтай
Тас шувууд хагшсан онгон хээр байгальтай
Тахийн сүрэг нутагшсан дархан цаазат газартай

Байгалийн эхийн урлал байц элгэн хаднуудтай
Бар цоохор ирвэс нуугдаж байдаг хангайтай
Баавгай мазаалай унтсан бадар шаргал говьтой
Бурхан хүртэл саатмаар бумбын сайхан оронтой

Ээлж ээлжээр солигдсон эв дөрвөн улиралтай
Энэ л сайхан орондоо эцсээ хүртэл амьдрах
Эвлүүлж урлаж оёсон эсгий дээвэр туургатан
Эх Монгол хэлээ сольж байгаагүй үндэстэн

Адууны хомоол ханхалсан атар онгон тал минь
Аргалын утаа шингэсэн дугуй цагаан гэр минь
Атан тэмээ аахилсан агь аргуулсан хөдөө минь
Айрагны үнэр сэнгэнэсэн алдарт цагаан түнгэ минь

Таван хошуу мал минь таргалж тухалж суурьшсан
Тарлан цэнхэр толгод нь хангай говийг хослуулсан
Тансаг цэнхэр нуурууд нь хүн малаа умдаалсан
Талын чандмань эрдэнэ миний нутгийн нуурууд

Булаг шанд нь оргилсон баян бүрдийн охь манлай
Буман хүрэн ботгонуудын бэлчиж өссөн өлгий нутаг
Бор халзан туулайнууд борви тэнийлгэн дэгдсэн
Буурлын буян оршоосон бүрд Цагаан түнгэ минь

Хэзээч мартах аргагүй Хүнгий Завхан голууд минь
Хөлстэй хирээ угаасан ариун булагийн рашаад минь
Хөлд орохдоо түшсэн хүндэт нутгийн довнууд минь
Хийморь сэргэтэл тарньдсан миний бурхан нутаг минь

Сартуулын Б.Улаанхүү

Холын холоос дурсагдах хонгор багын нутаг минь
Хонин гүрвэл жирэлзсэн дэрст цагаан түнгэ минь
Хоёр нүдэнд сүүмэлзэх нүцгэн цэнхэр толгод минь
Хорвоод анх мэндлэхэд намайг тоссон нутаг минь

Хоёр хөл дээрэй тэнцсэн зөөлөн шаргал элс минь
Хомоол аргал үнэртсэн хамгийн сайхан нутаг минь
Халтар биеэ угаасан хатан Завханы рашаан минь
Хагархай сайран хөлтэй гаталж өссөн Хүнгүй минь

Найман ханатай гэрийнхээ шийр хатгасан тойрог минь
Намайг эргээд очтол баларч арилахгүй буурь минь
Нарны халуун тусгалд чийг нь ууршсан говь минь
Нялх таана ханхалсан миний нутгийн үнэр минь

Орсон буур тэшсэн онгон цагаан түнгэ минь
Орог зэрэглээнд торолзох арван түмэн тэмээ минь
Олон нуурын хөвөө байгалийн үзэсгэлэнт говь
Омогшиж хөөрөн баярлах миний төрсөн нутаг минь

Дахиад зуун жил өнгөрөхөд миний шонхор
Далавчтай байгаад ч нисэхгүй бол яах вэ
Догшин түүхийн бардамхан дусал нулимс
Дорнын Монгол өвдөг сөгдвөл яах вэ

Ус усны эхэнд улаан шороо үлдвэл
Уйлаад уйлаад урсгалтай болно гэж үү
Уул уулын оргилд ухсан нүх хоцорвол
Ухаараад ухаараад бэлээсээ хэтэрнэ гэж үү

Цус нулимс урсаж цугаар олон зүдрэвч
Цувж явсан он жилүүд хэзээ дуусахыг мэдэхгүй
Цуутай мянганы төгсгөлд Монголын зүрх энэлэвч
Цуглаж суух өдөр хэзээ ирэхийг мэдэхгүй

Олон олон хаврыг таньгүйгээ угтаж
Орчлон хорвоог ээжгүй тууллаа
Ээж минь таныхаа өвөрт эрхэлж
Энгэр хайраас тань салаагүй цагтаа
Эргэж золгохгүйгээр үүрд алдсан.
Ээждээ охин нь хүрээд очмоор ч
Энэ тавиланг бас яалтай.
Хавар хаврын энэ л өдөр
Хайрт таныгаа үгүйлэн бэтгэрч
Хүний орчлонгийн тавилан заяаг
Хүрэн зүрхээрээ тайтгаруулан явна.
Ачлал энрэлийг атга атгаар өгдөг
Аргадуулж үнсүүлдэг хайр хаашаа одсныг,
Өчиг үгийг ухааруулж өгдөг
Өрөвч нинжин сэтгэл хаана үлдснийг
Өнөөдөр би хайн саравчилсаар…
Ээжээ би Таныгаа санаж байна.
Буурал суухааас нь өмнө
Би ээжийгээ жаргаалуу
Буян заяагаа дэлгэхэд нь
Бүтэн байлгаж чадлуу
Тэнгэрт нисэн одоход нь л
Тэнэг гэж өөрийгөө зэмэлснээс
Цээжиндээ тэвэрч таныгаа
Цэлэмтэл баярлуулж амжлуу.
Таныхаа үргэлжлэл
Танхил хэдэн охидоо тулж
Түмэн жаргалыг эдлэн баясаж
Тэнгэр газарт сүсгэлэн мөргөж
Тэднийхээ заяаг даатган сууна.
Жил жилээр урсах
Жиндүү аядуу орчлонг туучсаар
Санасан зүрхээ дэвтээж
Сэтгэлийн жигүүрээ дэлгээд очноо ээжээ.
Ээжээ би Таныгаа санаж байна.

Ш.Цэцэг-Өлзий 2019-3-15.

СҮҮЛЧИЙН ХУНДАГА-ны учир

Зохиолч яруу найрагч Дамдинсүрэнгийн Урианхай гуай өөрийн найз нөхөр яруу найрагч Бавуугийн Лхагвасүрэнгийн дурсгалд зориулж "Сүүлчийн хундага" шүлэг бичсээн.

Ийнхүү сүүлчийн хундага архийг эрхэм нөхөртөөн сөгнөж нэгэн насны нөхөрлөлийг хүндэтгэн дурсах ёсыг зохиолч Ц.Уламбаяр агсан зохиолч Бөхийн Бааст гуайд хүндэтгэн барьсан гэдэг юм. Үүнээс өмнө энэ ёс байсан юм уу, эс бөгөөс Ц.Уламбаяр гуай үүсгэсэн юмсан уу, бүү мэд...

Зохиолч Ц.Уламбаяр агсан амьдралынхаа сүүлийн хугацааг төрсөн нутаг Архангай аймагтаа өнгөрүүлсэн юм билээ. Түүнийг наснаас эцэслэсэн мэдээг аваад Монголын зохиолчдын эвлэл, С.Удвал гуай, хойлгын ажилд нь оролцуулахаар Бөхийн Бааст зохиолчийг томилж явуулж гэнэ. Энэ хоёр хүн хоорондоо их сайн харилцаатай байсан гэнэ.

...Ц.Уламбаяр гуайг нутаглуулсаны маргааш, төрсөн дүү нь эхнэртэйгээ хоёул аймгийн зочид буудалд, Б.Бааст гуайн буусан өрөөнд ирж түүнийг гэртээ урьжээ. Очиход нь хоол хош төхөөрч бэлтгэсэн байж гэнэ. Хоолоо идэж дуусахад, Ц.Уламбаяр гуайн дүү дээрээс нь дундалж уусан архи гаргаж ирж ийн өгүүлжээ:
"Ах минь нас барахынхаа урд өдөр намайг дуудаж энэ архийг задлуулаад, хоёр хундаганд хий гэлээ. Тэгсэн, за уучих гэж байна. Би ч уулаа. Өөрөө өнөөх хундагатайнхаа талыг арайхийж уугаад, за архиа бөглөөд далд хийчих, намайг үхэхээр миний ажил явдалд оролцох гэж хотоос Б.Бааст ирэх байх. Ажил явдал дууссаны дараа чи энэ үлдсэн архийг түүнтэй хувааж уугаарай. Би өөрийн эрхэм журмын анд нөхөртэйгээ энэ сархадыг хувааж хүртсэн гэж саная даа. Ах нь энийг ууж барахгүй нь, миний дүү уучих гээд хундагаа өгсөн" гэж... гээд Б.Бааст гуай нөхрөө өрөвдөн хайлж ихэд уйлсан тухайгаа бичсэн байж билээ, мөн Б.Бааст гуай хотод ирээд Чойжилийн Чимид гуайд, "манай Умбаа сайхан ухаантай хүн байжээ. Тэгж, үхэхийн үлгэрийг бидэнд үзүүллээ" гэж бахархан ярьсан нь Х.Зандраабайдын бичсэн Ч.Чимид агсны тухай дурсамж "Заяа дутуу бурхад" номд бий...

Сүүлчийн хундагыг өөрийн эрхэм нөхөрт барьж үлдээдэг ийм нэгэн ёс Ц.Уламбаяр гуайгаас хойш зохиолчдын дунд уламжилсаны нэг нь дээр дурдатгасан шүлгийн ёсоор ахин нэг болж дээ, хөөрхий... гэж нэгэн уран зохиол сонирхогч өөрийн фейсбүк хуудсандаа нийтэлснийг хуваалцаж байна.

Зураг: Ж.Лхагва агсны "Толгодын цаана ингэ буйлна" номын нээлтийн үеэр, 2017.03.18

СҮҮЛЧИЙН ХУНДАГА...
Анд Б.Лхагвасүрэнд
(реквием)
I
Гэрийн тоонон дээгүүр
Гэрэлтэн нумарсан зуун өнгийн солонгоноос
Гэнэтхэн, ногоон өнгө нь ганцаар тасраад
Архины лонхонд нуугдаад үлдчихсэн шиг харагдах
Ариун идээний дээжээс нэгэн хундагыг
Нулимсаа залгин байж балгалаа!..
Сүүлчийн хундага!
Сүн далайн давалгаанаас
Ам жишилж байгаа шиг
Хороож барагдахгүй,-
Сүүлчийн хундага!
Хонгор залуугаасаа сэтгэл сэтгэлээ түшилцэн өндөрлөсөн
Хосгүй билигт найрагч Бавуугийн Лхагвасүрэн
Аргын 2019 он, билгийн шороон гахай жил, шинийн нэгэнд
Амьсгаа татахынхаа өмнө өөрөө балгахаар задлуулж,
Андын ёс сахин надад зориулж үлдээсэн
Амсараа халин мэлтгэнэх,-
Сүүлчийн хундага!..
 

Өмссөн дээл нь өнгө нь танигдахааргүй гандсан
Үс сахал нь овоонд орхисон самбай шиг цайсан
Үе мөч нь мойнийж өгөршиж хатсан
Өвгөдийг хараад битгий шоол.
Үзэгдэх өнгөндөө тэд ингэж харагдавч
Үнэндээ цаадуул чинь чулуужсан мод шүү.
Гал нь буурсан нүд нь нулимстай байвал арчаад өг, буян болно шүү

Гомдол баярын алиных болохыг нь анзаарч үз
Үеийн юм шиг зэрэгцэж суугаад
Үзэж туулсан амьдралыг нь сонс
Барагтай л бол цаадуул чинь уйлахгүй шүү дээ

Охидын гоо үзэгслэн оддын адил гэрэлтээгүй бол
Онгодын тэнгэр хөглөгдөж шүлэг хэн бичих юм бэ
Уран яруу хоолой уяхан намуухан эгшиглэхгүй бол
Уртын сайхан дууг уянгалуулж хэн аялах юм бэ

Нүгэл бол ,бурхдын зүүлгэсэн нүгэл
Нүд бүдэрхэд зүрх хатгах өвчин...
Алимхан өгзөгөгөнд харцаа бумбаддаг би
Ахиухан хөхрүү төсөөллөө урсгадаг би

Даамжирсан дон уу , эсвэл мэдрэмж үү
Да винчигийн бүтээл л хаанаас ургасан , тэнд
Өндөр гэгээн Дарь эх бүтээхдээ
Өөр мэдрэмжээ хаана шингээсэн , ижил ээ

Үгээр би дагина бүтээхийн хүсэлтэй
Үрээ би тэндээс ирсэнд шүтлэгтэй
Дүүрэн буянтай бондгорхон үзэсгэлэнд таалалтай
Дүүрэн сар тэвэрхээр Ли байг дагах аюутай

Сар туссан алдханд ирж  буйгаар байрлуулж
Салхины зөөлөн урсгал харцанд нь дэвсэнэ
Өлмийд нь цэцэг хугарахдаа инээмсэглэж буйгаар сүүдэр хийж
Өөрөөс минь дээхнүүр талимаарсанаар дотоод алслалт урлана

Мөөм далайн гүнд сүү мандах үдэш байна.
Мөнөөх алимны гэрэл хацрынхтай нь ижил байна.
Гэзэгний нь үзүүрт зүрхэнд сонсогдох хонх байна
Гэртээ буй болоод нойрмогхон нь илт байна

Адгуусан чанарыг үл арчин бие урлана
Аль байдаг бүхнээ шавхан сэтгэл урлана
Арван сарын дараа ижий болох хайр урлана
Алгандаа залхад эрвээхэй ирж мөргөх бурхан урлана.

Би өөрөө нот
Би өөрөөлийн хөгжим
Би хязгааргүй хүсэл
Би давтагдашгүй хэмнэл

Базарсадын Баттулга - Мөнгөн шөнө

36 дахь удаагийн Болор цомын эзэн

Эзнээ таньсан, шударга Болор цом боллоо. Яруу найрагч Б. Баттулга ах харин авсан шиг авлаа даа. 33 дахь цомыг авсансан бол гэдэг халаглалыг минь арчиж хаялаа. Шид онгод нь бадраг ээ.

Төрийн шагналт, Монгол Улсын Ардын уран зохиолч, яруу найрагч Шаравын Сүрэнжав

Их найрагч маань 2002 онд төр,нийгмийн нэрт зүтгэлтэн Ш.Отгонбилэгийн хөшөөний нээлт дээр түүнд зориулсан энэхүү шүлгээ уншиж олон хүнийг уярааж билээ.Та минь бурхны орондоо тайван нойрсоорой.Ум сайн амгалан болтугай! Тэнгэрийн хүү буцлаа.

Тэнгэрийн хүү

Би тэнгэрийн хүү та нарын дунд ирсэн юм
Газрын охинтой гэрлэж нарны аяганаас цай уусан
Гашуун дарснаас хиртэж ганихарлын орон дээр хөрвөөж үзсэн
Цагаан цасан дээрээс будрахад хөөцөлдөн эрхэлж
Уулс сандайлан үүлсээс үүлсэд дүүжин хийж нааддаг байсан
Цагийн бороо тэнгэрээс асгарахад хөхрөн баясч
Утас дамжих шиг усан ширхэгээр нь авиран гарч
Оддыг сондор болгон хэлхэж цэцгийн толгойд зүүж өгч явсан
Би тэнгэрийн хүү та нарын дунд ирсэн юм
Хурмастын аянгаас гал могой ташуур шүүрэн авч
Бэртэгчний нурууг шалба ороолгон залхааж явсан
Мунхагийн хор шингэсэн хорголжийн хар нүднээс нь
Мугулзуу эвэртэй үхэрт хөллүүлэн бэртэж явсан
Муугийн гайг шившин хөөж бусдад ариуныг урин
Мөлхөж яваа хүүхдийн өвдөг дор цэцгийн дэлбээ ивж явсан
Хүний юу бодож явааг нүднийх нь харцнаас уншдаг байсан
Сэрлийнхээ сувгаар хурмастын өргөөтэй харьцдаг байсан
Сэтгэлийнхээ рашаанаас найраг болгон нэрж хүмүүст амсуулсан
Нэг нь амтархан шимж байхад нөгөө нь аяглан тамшаалж байсан
Аанай бас тургиж ч байсан алинд нь ч би гомдоогүй
Би тэнгэрийн хүү та нарын дунд ирсэн юм

Ариун удмыг тань таслахгүй гэж
Алтан заадсаа салган байж
Амьдрал үхлийн ирмэг дээр
Аминаасаа амь тасалж
Ааваа гэж дуудах үр төрүүлж өгсөн хүн шүү дээ
Ханиа бүү гомдоогоорй
Хан тэнгэр хилэгнэдэг юм шүү

Бүл нэмж бүтэн амьдралтай явуулах гэж
Бундан зүрхнээсээ зүрх ургуулж
Бүлээн цусаа урсган байж
Бүтэн биеэ хувааж биенээсээ бие таслан
Бяцхан үрийг чинь төрүүлсэн хүн шүү дээ
Ханиа бүү гомдоогоорой
Ханийн тэнгэр хазайдаг юм шүү

Ойн согоо шиг гунхаж явсныг нь санаарай
Олон эрчүүдийн дундаас чамайг л сонгосныг нь ойлгоорой
Нэрээр тань овоглох цурав үрээ өсгөх гэж
Нялх биеэ хайргүй зүтгэхийг нь мэдрээрэй
Нойроо харамлалгүй нэг шөнө ч гэсэн туслаарай
Ханиа бүү гомдоогоорой
Халуун сүү нь ээддэг юм шүү

Алиахан зантай бүсгүй чамайгаа
Алаглан найгах цэцэг тоолон хулээдэг...
Хорвоод цэцэг ургаж л байх юм бол
Хонгор минь намайгаа хүлээж байгаа гэж бодоорой

Ажилсаг шаавай хүүхэн чамайгаа
Агаар тэнгэрийн одод тоолон хүлээдэг...
Хурмастад одод түгэж л байх юм бол
Хувирашгүй сэтгэлээр хүлээж яваа гэж бодоорой

Нарийхан ишин дээрээ цэцэгс алаглаад
Намуухан шившээнд толгой найгуулан ганхана
Ай тэд чинь миний сэтгэлийн гунигийг
Аясын салхинаас сонсоод өрөвдөж байгаа нь тэр дээ

Дорноговь аймгийн Улаанбадрах сумын уугуул Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагналт, “Болор цом” яруу найргийн наадмын эзэн, яруу найрагч, Монгол Улсын соёлын гавьяат зүтгэлтэн Арлааны Эрдэнэ-Очир

1.
Хармаар бүсгүй
Хар нүдэн гэлцэх юм
Хайрлаад хөл алдсан нь
Олон гэлцэх юм

Харанхуй шөнө гэрэл гармаар
Хар нүдтэй нэг юм
Гэрэлтэй өдөр нүдэнд нь төөрмөөр
Хар нүдтэй гэх юм

Орчлон дээр хар нүдтэй хүүхэн
Олон л биз ээ
Оньсого таавар шиг нэг бүсгүй л
Олны дунд хэлцэгдэх юм

Дэндүү хар нүднээс
Ямар нулимс гардаг юм бэ гэж
Дэргэдээ чамайг суулгаад би
Уйлуулж үзмээр санагдах юм
Хар нүдэн минь
Харж амжаагүй л яваа
Харын хар нүдэн минь!

2.
Дэндүү хар нүднээс дэндүү хол явмаар, эсвэл үнсмээр
Дэр нийлүүлж орчлон мөхтөл ханилмаар, эсвэл үхмээр
Урт намрын сүүлчийн ганц навч шиг бодол
Уймраа дуутай шувуу болж цээжин дотор дэвнэ

Уулсын өргөн бэлийг ороож урссан голоос
Уран бидэр шигшрэх нь ээмэгний чинь чимээ шиг

Чамин навчтай модыг эр салхин оролдох нь
Чамайг хүсэн санаашрах миний зүггүй ааш шиг
Инээд чинь сувдрах танхил цагаан сарны доор
Илүү жаргал гэж байдаг бол чамаас л гуймаар даа

Найман сарын хөх бороонд чамтай хамт норж
Намирсан гэзэгний чинь усыг энгэр дээрээ сэгсрэхсэн дээ
Дэндүү хар нүднээс дэндүү хол явмаар, эсвэл үнсмээр
Дэр нийлүүлж орчлон мөхтөл ханилмаар, эсвэл үхмээр.

3.
Санаан дотроос гардаггүй
Сайхан хар нүд гэж байх юм
Цэцгэн дээр суусан эрвээхий шиг түүнийг
Цээжин дотроо би үнсэж л явах юм
Зүүд хүртэл сэрвэгнүүлсэн
Зүггүй дэрэвгэрхэн сормуус гэж байх юм
Зүүдэлж дандаа жаргая гэтэл
Зүрхэн дээр гэргийн гар байх юм

Аялсан дууны үзүүр
Судгийн ногоо ганхуулах
Амраг чамд л очсон
Янзага ялгарсан орой
Арван тавны сарыг
Ханын толгойноос өлгөөд

Алганыхаа л үнэрийг
Гар гартаа шингээснээс
Гэнэн аалийг би
Хацраас чинь үргээж
Гэргий танхил одыг
Чамд зүсэлсэн ч биш дээ

Санаан дотроос гардаггүй
Сайхан хар нүд гэж байх юм
Цэцгэн дээр суусан эрвээхий шиг түүнийг
Цээжин дотроо би үнсэж л явах юм

Зүүд хүртэл сэрвэгнүүлсэн
Зүггүй дэрэвгэрхэн сормуус гэж байх юм
Зүүдэлж дандаа жаргая гэтэл
Зүрхэн дээр гэргийн гар байх юм.

YolHad_38.JPG
Хэмжээс: 700x525 84k
Сэтгэгдэл: 0
Үзсэн: 3747

zam-093.JPG
Хэмжээс: 600x450 93k
Сэтгэгдэл: 0
Үзсэн: 4815

mongolia2007year-221.JPG
Хэмжээс: 600x450 51k
Сэтгэгдэл: 0
Үзсэн: 3898