Зах хязгааргүй үргэлжлэх талаар аажим урагшлах аяны цуваа аварга могой мөлхөх мэт аажим урагшилна. Алсаас харахад ямар зорилго тээн хааш одох нь үл ялгагдах ч үүдэн хоймрын зайнаас үзэхүл салбарсан хувцас, алжаасан, гунигласан төрх бүхий бүлэг хүмүүс уяатай хүлээтэй мөнхүү харгалзан яваа зэвсэг агссан эрчүүд байх нь хилмэгдэн зүдэрсэн золио бологсод тэдгээрт эзэн суугсад гэдэг нь илт. Орчлон хорвоо амьд бүхнийг амьдрахуйн өөрийн гэсэн орчилд оноосон байтал булаалдан хэмлэлдэх нь гайхам.
Охин нааш цааш сэгсрэгдэн дайвалзаж толгой эргэхийн хажуугаар ам цанган хэл тагнай наалдаад хавирганы доор шархиран өвдөж үхээд тамд очсон эсвэл амьд эсэхээ ялгахаа байн дэмийрсээр арай гэж нүдээ нээж дээрээс нь тонгойн харь хэлээр шулганах нанхиад хийцийн дээлтэй бүсгүй бас цагаан гивлүүрээр нүүрээ битүүлсэн хүнхэр нүд хянга хамартай эмэгтэй хоёрыг эхлэн харлаа.
-Би хаана байнаа амьд уу эсвэл үхчихээ юу ,зуут маань яасан бол олон үг давхцуулан асуусандаа тамирдан хэсэг ухаан балартаад сэргэвэл хурц нар халхлах төдий жодгор босгон нөгөө цагаан гивлүүрт шархыг нь цэвэрлэж байлаа.
-Би хаана.... дахиад л ухаан балартан голын хөндийд цовоо хонгороо унан давхиж явна, голын эрэг хүү тонгойн ус залгилж байна, гэтэл ээж нь :
- Бүсгүй хүн цэргийн эрдэмээр юу хийнээ хар толгойдоо лай хураах нь гэж зэмлэх бас Зүрчдэйгийн төрх биеэ бодоорой хэмээн духан дээр үнэрлэн үдсэн гэхчлэн түмэн зүйлийн юм хольж зүүдлэн дэмийрлээ.

ЗОХИОЛЧ Х. Болор- Эрдэнэ

Тээр жил гэрээрээ Архангайн рашаанд орохоор замд гарцгаав. Дөрвөн гэр бүлийн гурван машин. Гурван хүргэнээс бусад нь хүүхнүүд. Бид явсаар оройхон хэрд бороо зүсэрч эхлэхийн алдад төөрчихөв. Гэтэл яг хажуугаар улаан Иж дээр сундалдсан хөдөөгийн хоёр малчин залуу гүйцэж түрүүлээд өнгөрөхийн алдад ээж маань дуудаж зогсоогоод зам асуув. Өнөө хоёрын жолоон дээр суусан яралзсан цагаан шүдтэй улаан ягаан залуу нь яралзтал инээж байгаад хэлж байна. "Манайх энүүхэнд байгаа. Та хэд манайд очоод хоно оо. Бороо орж байна. Зам ч бүдэг байгаа. Өнөөдөртөө хүрэх газраа хүрнэ гэж байхгүй. Би маргааш замчилаад хүргээд өгье" гэж. Бид таньж мэдэхгүй хүн дагаад хаа хүрэхээ мэдэхгүй ч хүний олонд эрдээд дагаад шидчихэв. Хоорондоо ярилцана. "Хэрвээ дан гэр байвал сэжигтэй. Буухгүй шүү. Олон гэр байвал яахав хэдүүлээ майхан саваа асаагаад хоноод явъя".

Ингээд яралзсан цагаан шүдтийг дагаад гэрт нь хүрч очвол ярайсан таван цагаан гэр угтав. Бишүүрхүү нь дэндсэн хотын дотор санаатнууд гэрэвшингүй цувсаар дунд талын том гэрт орж цай хоолны бараа харав. Юу болов гэмээр энд тэндээс даруухан залуу охид ээлжилж орж ирээд юу юугүй ор дэр засаж, хоол унд өрж, хэдэн залуус нийлээд хонь мал төхөөрч гарав. "Өглөө хэдэн төгрөг нэхэж баллах бол?" гэлцэж байсан ч бид зочломтгой хөдөөгийн айлд үүр цайлгахаар шийдэцгээв.

Д.Нацагдоржийн шагналт зохиолч Доржзовдын Энхболд

Ерэн хоёр насныхаа төрсөн өдрийн баярыг өнгөрөөгөөд долоо хоногийн дараа Вера өөрийнхөө үхлийг олж харав. Тэр нь элбэг найм найман инч сахал хоёр тийш нь дэрийлгэсэн, сахлаасаа долоо дахин урт гартай, бөв бөөрөнхий биетэй одой аж. Одой гурван нүдээрээ ээлжлэн ирмэж инээд алдан урт гараараа Вераг өдөржин даллажээ. Вера сүүлдээ төвөгшөөн нүдээ аньж хэсэг сууснаа ер нь тэр одойн орогночихоод байгаа зочны өрөөний баруун булан руу харахгүй байхаар шийдсэн ч сэтгэл нь ихээ түгшиж энэ тухайгаа бага хүү рүүгээ утасдаж мэдэгдлээ. Бага хүү Пол эхлээд ээжийнхээ яриаг ойлгосонгүй. 
- Юу байна гэнээ гэж гурав дахин лавлав. 
- Үхэл ... Миний үхэл ирчихээд дуудаад байна. 
- Үхэл тэгээд ямархуу харагдаж байна. 
- Бөөрөнхий ... Найман инч сахалтай, сахлаасаа долоо дахин урт гартай. Тэр гараараа намайг нааш ир гэж өөриймсөглөөд байгаа юм. 
- За за ойлголоо ээжээ би ажлаа тараад очино. Та харин үхлийнхээ тухай өөр хэнд ч битгий хэлээрэй. Олон хүнд хэлбэл утасдсан улсыг чинь авчихаад таныг мартаж төвөг болно шүү. Яагаав Мичиганы Жорж Харрисон өвгөн шиг юм болчихож мэднэ.

Орос цэргүүд аль 80-аад онд барьж өгсөн орон сууцны есөн давхар барилгын чердакан дээр гараад хашлага налан суулаа. Хайрцаг кент, гурван шил шар айраг надад хань болж арван хэдэн жилийн тэртээ шархалсан сэтгэлийг минь тайвшруулахаар хажууд минь байх. Чааваас, энэ хоёр олон ч жил хань болж, зовлонгоос минь хуваалцсан даа. Хавар… Сэтгэл шаналж, зүрх хоосорсон зэгэл өдрүүд. Гудамж уйлагнасан, хөл дор шалбааг шал хийсэн, бүсгүйчүүд нүүрээ торгон алчуураар ороосон, үе үе салхи босож аманд шороо шажигнасан, элдэв үнэр хамар мурчийлгасан Улаанбаатар хотын хаврын уйтгартай өдрүүд. Энэ үеэр би чердакан дээр гарч нэгэн бяцхан од мөхсөн тэр хар өдрийг дурсдаг юм. 15 жилийн тэртээ мөн ч гэнэн, тэнэг, бодлогогүй, цайлган, ёстой л нэг хүүхдээрээ байж дээ. Шар айрагнаасаа хоёр балгалаад, тамхиа сорлоо.

Миний сэтгэлийг тэр нэг ёрын бодол хэдэн өдөр тавгүйтүүлэв. Цаганд гамгүй ханддаг амгалан зангаас минь болж хоолой дээр тулчихаад байгаа өчнөөн ажил намайг бухимдуулж, бас сарын өмнө маргааш өгнө гээд зээлчихсэн 100 еврогийн эзэн үүд сахиад амар заяа үзүүлэхгүй байхад гэнэт нөгөө бодол тархинд цахилгаан адил гялсхийн ороод ирнэ. Бодохгүй байя гэвч “Сайхан шүү дээ. Чиний юу бодож байгааг хэн ч мэдэхгүй. Угаас бурханд чи итгэдэггүй юм чинь тэр ч бас мэдэхгүй” гэж сэтгэлийн мухраас хэн нэгэн шивнэж бүр тачъяадуулж орхино. Би толгой сэгсрэн “Үгүй, үгүй” гэж амандаа хэдэнтээ чангаар бувтнаад бодит амьдралдаа эргэж орон ойрын хугацаанд зайлшгүй шийдвэрлэх ёстой ажлаа бодон түмэн зовлонд шаналж, яаж мултрах тухай санаашран суухад дахиад нөгөө сэтгэлийн мухарт байх тэр нэгэн “Чи хүсч л байгаа ш дээ. Яаж ч хичээгээд чи энэ сайхан таашаалаас салж чадахгүй” хэмээн шивнэх авай.

Олон олон хаврыг таньгүйгээ угтаж
Орчлон хорвоог ээжгүй тууллаа
Ээж минь таныхаа өвөрт эрхэлж
Энгэр хайраас тань салаагүй цагтаа
Эргэж золгохгүйгээр үүрд алдсан.
Ээждээ охин нь хүрээд очмоор ч
Энэ тавиланг бас яалтай.
Хавар хаврын энэ л өдөр
Хайрт таныгаа үгүйлэн бэтгэрч
Хүний орчлонгийн тавилан заяаг
Хүрэн зүрхээрээ тайтгаруулан явна.
Ачлал энрэлийг атга атгаар өгдөг
Аргадуулж үнсүүлдэг хайр хаашаа одсныг,
Өчиг үгийг ухааруулж өгдөг
Өрөвч нинжин сэтгэл хаана үлдснийг
Өнөөдөр би хайн саравчилсаар…
Ээжээ би Таныгаа санаж байна.
Буурал суухааас нь өмнө
Би ээжийгээ жаргаалуу
Буян заяагаа дэлгэхэд нь
Бүтэн байлгаж чадлуу
Тэнгэрт нисэн одоход нь л
Тэнэг гэж өөрийгөө зэмэлснээс
Цээжиндээ тэвэрч таныгаа
Цэлэмтэл баярлуулж амжлуу.
Таныхаа үргэлжлэл
Танхил хэдэн охидоо тулж
Түмэн жаргалыг эдлэн баясаж
Тэнгэр газарт сүсгэлэн мөргөж
Тэднийхээ заяаг даатган сууна.
Жил жилээр урсах
Жиндүү аядуу орчлонг туучсаар
Санасан зүрхээ дэвтээж
Сэтгэлийн жигүүрээ дэлгээд очноо ээжээ.
Ээжээ би Таныгаа санаж байна.

Ш.Цэцэг-Өлзий 2019-3-15.

СҮҮЛЧИЙН ХУНДАГА-ны учир

Зохиолч яруу найрагч Дамдинсүрэнгийн Урианхай гуай өөрийн найз нөхөр яруу найрагч Бавуугийн Лхагвасүрэнгийн дурсгалд зориулж "Сүүлчийн хундага" шүлэг бичсээн.

Ийнхүү сүүлчийн хундага архийг эрхэм нөхөртөөн сөгнөж нэгэн насны нөхөрлөлийг хүндэтгэн дурсах ёсыг зохиолч Ц.Уламбаяр агсан зохиолч Бөхийн Бааст гуайд хүндэтгэн барьсан гэдэг юм. Үүнээс өмнө энэ ёс байсан юм уу, эс бөгөөс Ц.Уламбаяр гуай үүсгэсэн юмсан уу, бүү мэд...

Зохиолч Ц.Уламбаяр агсан амьдралынхаа сүүлийн хугацааг төрсөн нутаг Архангай аймагтаа өнгөрүүлсэн юм билээ. Түүнийг наснаас эцэслэсэн мэдээг аваад Монголын зохиолчдын эвлэл, С.Удвал гуай, хойлгын ажилд нь оролцуулахаар Бөхийн Бааст зохиолчийг томилж явуулж гэнэ. Энэ хоёр хүн хоорондоо их сайн харилцаатай байсан гэнэ.

...Ц.Уламбаяр гуайг нутаглуулсаны маргааш, төрсөн дүү нь эхнэртэйгээ хоёул аймгийн зочид буудалд, Б.Бааст гуайн буусан өрөөнд ирж түүнийг гэртээ урьжээ. Очиход нь хоол хош төхөөрч бэлтгэсэн байж гэнэ. Хоолоо идэж дуусахад, Ц.Уламбаяр гуайн дүү дээрээс нь дундалж уусан архи гаргаж ирж ийн өгүүлжээ:
"Ах минь нас барахынхаа урд өдөр намайг дуудаж энэ архийг задлуулаад, хоёр хундаганд хий гэлээ. Тэгсэн, за уучих гэж байна. Би ч уулаа. Өөрөө өнөөх хундагатайнхаа талыг арайхийж уугаад, за архиа бөглөөд далд хийчих, намайг үхэхээр миний ажил явдалд оролцох гэж хотоос Б.Бааст ирэх байх. Ажил явдал дууссаны дараа чи энэ үлдсэн архийг түүнтэй хувааж уугаарай. Би өөрийн эрхэм журмын анд нөхөртэйгээ энэ сархадыг хувааж хүртсэн гэж саная даа. Ах нь энийг ууж барахгүй нь, миний дүү уучих гээд хундагаа өгсөн" гэж... гээд Б.Бааст гуай нөхрөө өрөвдөн хайлж ихэд уйлсан тухайгаа бичсэн байж билээ, мөн Б.Бааст гуай хотод ирээд Чойжилийн Чимид гуайд, "манай Умбаа сайхан ухаантай хүн байжээ. Тэгж, үхэхийн үлгэрийг бидэнд үзүүллээ" гэж бахархан ярьсан нь Х.Зандраабайдын бичсэн Ч.Чимид агсны тухай дурсамж "Заяа дутуу бурхад" номд бий...

Сүүлчийн хундагыг өөрийн эрхэм нөхөрт барьж үлдээдэг ийм нэгэн ёс Ц.Уламбаяр гуайгаас хойш зохиолчдын дунд уламжилсаны нэг нь дээр дурдатгасан шүлгийн ёсоор ахин нэг болж дээ, хөөрхий... гэж нэгэн уран зохиол сонирхогч өөрийн фейсбүк хуудсандаа нийтэлснийг хуваалцаж байна.

Зураг: Ж.Лхагва агсны "Толгодын цаана ингэ буйлна" номын нээлтийн үеэр, 2017.03.18

СҮҮЛЧИЙН ХУНДАГА...
Анд Б.Лхагвасүрэнд
(реквием)
I
Гэрийн тоонон дээгүүр
Гэрэлтэн нумарсан зуун өнгийн солонгоноос
Гэнэтхэн, ногоон өнгө нь ганцаар тасраад
Архины лонхонд нуугдаад үлдчихсэн шиг харагдах
Ариун идээний дээжээс нэгэн хундагыг
Нулимсаа залгин байж балгалаа!..
Сүүлчийн хундага!
Сүн далайн давалгаанаас
Ам жишилж байгаа шиг
Хороож барагдахгүй,-
Сүүлчийн хундага!
Хонгор залуугаасаа сэтгэл сэтгэлээ түшилцэн өндөрлөсөн
Хосгүй билигт найрагч Бавуугийн Лхагвасүрэн
Аргын 2019 он, билгийн шороон гахай жил, шинийн нэгэнд
Амьсгаа татахынхаа өмнө өөрөө балгахаар задлуулж,
Андын ёс сахин надад зориулж үлдээсэн
Амсараа халин мэлтгэнэх,-
Сүүлчийн хундага!..
 

Өмссөн дээл нь өнгө нь танигдахааргүй гандсан
Үс сахал нь овоонд орхисон самбай шиг цайсан
Үе мөч нь мойнийж өгөршиж хатсан
Өвгөдийг хараад битгий шоол.
Үзэгдэх өнгөндөө тэд ингэж харагдавч
Үнэндээ цаадуул чинь чулуужсан мод шүү.
Гал нь буурсан нүд нь нулимстай байвал арчаад өг, буян болно шүү

Гомдол баярын алиных болохыг нь анзаарч үз
Үеийн юм шиг зэрэгцэж суугаад
Үзэж туулсан амьдралыг нь сонс
Барагтай л бол цаадуул чинь уйлахгүй шүү дээ

Олон омог аймгийн хүмүүс чухам юу бодож хүсч байгааг олж мэдэхийг хичээгтүн. Юу хүсч байгааг нь мэдэхгүйгээр тэднийг дагуулан тэргүүлнэ гэж үгүй.

Өчигдөр их сууринд суумагц,
Өнөөдөр улсын хэргийг орхиж
Биеийн жаргалыг эрвээс энэ үедээ бол төрийн ёсонд харш, эцэс хойтдоо бол үр ач, залгамжлагч нарт муу суртлыг үлдээх гэмтэй.

Энэ дэлхийд хаа ч ямарваа үйлс зүтгэснийх нь бүтнэ. Алгуурласных нь алдагдана.

Аливаа хүмний биеийг эзлэх гэж бүү яар. Сэтгэлийг нь эзлэхийг яарагтун. Сэтгэлийг нь эзлэвээс бие нь хаа одох билээ.

Хаан гэдэг бол ерийн зэрэг хэргэмтэй адилгүй. Энгийн нэг хэлж хэлэгдэж яахин болмой. Үнэндээ хаан хэмээн өргөмжлөгдөөгүй байтал аяндаа олны сэтгэл түүнийг хаан мэт үзэж байвал сая тэр хүмүүн хаан мөн. Ийнхүү хаан бус атал хааны явдлаар яваваас амттай бус уу? Хэрвээ хаан болчихоод хааны явдлаар явж эс чадвал хаан болж юу хиймой. Шившиг

Миний баясах нь энэ дэлхий дахин нэгэн гэр бүл мэт болж төв төвшин, энх амгалан болвоос сая миний баясах хэрэг. Эргэн тойрон ёс бус олон хаад баймой. Тэд эрх дураараа аашлан, олон амьтныг зовоож, үргэлж цэрэглэн байлдаж, хүмүүний үхэх нь элс хийсэхтэй адил болжээ. Иймээс би тэднийг номхотгож дэлхий нийтээрээ энх түвшин болгох бодолтой баймой. Учир нь нэгэн хүмүүн төрөөд, түмэн газрыг энхжүүлэх нь хүмүүн болж төрсөн бүх хүнд тустай хэрэг мөн. Үүнийг чадваас дээд тэнгэрт гавьяа, доорд амьтанд өршөөл болох ажээ

Бүсгүйн толгой тархи, ууц нуруу нь өвдөөд, хөдөлж чадахгүй хэд хоног хэвтэрт байгаагаа ч мэдэх юм алга. Төрсөн өдрөөрөө найзынхаа бэлэглэсэн, хормойгоороо гоёмсог торон эмжээртэй даашинзыг өмсөөд гарах гэж байхдаа нөхөртэйгөө муудалцсанаа л санана. Муудалцах ч гэж дээ, янхан минь ийм юм өмсчихөөд, хаана очиж, хэнтэйгээ заваарах гээв! Өмд цамцаа өмсөөч гэхэд нь, өнөөдөр чинь миний төрсөн өдөр шүү дээ, найзынхаа өгсөн бэлгээр гоёж харуулъя л даа гээд хэлчихсэн аж. Чичигнэсэн хоолойгоор учирлангуй хэлсэн энэ хэдхэн үг нөхрийг нь ингэтлээ галзууруулна чинээ санасангүй. Жинсэн өмдөө, свитерэн ( хоолойтой ) цамцтайгаа өмсөөд гарсан бол ингэтлээ зодуулахгүй л байж дээ хэмээн бодоод босох гэтэл хавиргаар нь хатгуулж өвдөөд өндийж ч чадсангүй. Амьсгалахад хэцүү, хавирганууд нь хугарсан бололтой. Хүүхдүүд нь хичээл сургуульдаа явсан байж таарна, гэрт нь ямар ч чимээ анир алга.

Аав нь ээжийг нь зодох болгонд хүүхдүүд айсандаа нэг буланд бөөгнөрч, бөмбөгнөтөл чичирсээр үүр цайлгадагсан. Хүүхэд л юм хойно, хэд хоногоос мартагначихсан инээлдэж, хөхрөлдөөд хоорондоо тоглох хэдий ч аавынхаа харцыг харангуутаа түрүүчийн инээд хөөр огт байгаагүй мэт нам гүм болцгоодог билээ.

/Өгүүллэг/

Улиасны унгирал хөвсөн зургадугаар сарын арван тавдаар "хар" Балдан гуайг эмнэлэгээс гаргав.
Угтаа эмчилгээ хийгээд нэмэргүй гэж үзээд, хүү охинтой нь зөвлөн ярилцаж, ийнхүү эмнэлгээс үдэж буйгаагаа нуумагласан эмч хархүү эелдэгхэн инээмсэглэж,
-Балдан гуай наадам дөхчихлөө. Гэртээ хариад хэд хоног амарч байгаад ир дээ. Намрын сэрүүн орохоор буцаж ирээд хэд хоног эмчлүүлээрэй гэж хэлээд, аавынхаа гутлыг өмсүүлж суугаа бага охиных нь зүг учиртайхан харц хаяад гарч одов.
Охиныхоо чимээгүйхэн шуухитнахыг зовуурьтайхан харж, юу юугүй мэлтэгнэн алдах нулимстай нүдийг нь сэмхэн ажиглаад өөрийнхөө хойдын тавиланг бат нот ойлгосон өвгөн
-Үгүй ээ мөн сайн эмч шүү. Хэд хоног сайхан эмчлүүллээ. Намар ижийг нь авчраад энэ хүүгээр үзүүлдэг хэрэг ээ. Би ч бүр сэвэлзчихлээ. Наадмаар бух Дорж, Рагчаа заан тэргүүтэй өвгөчүүлийн барилдаан болно гэх чив. Хэд хоног эмчлүүлсний хэрэг юу билээ. Аав нь наадамд гарна аа. Чоно өтлөвч хургандаа зөв. Цорж өтлөвч балиндаа зөв гэж хуучны үгтэй юм. Ноолж үнгэсээр гарт орчихсон үеийнхээ хэдийг дөнгөлгүй яахав гэж хэлэхдээ дууных нь өнгө ялимгүй сааралтах шиг болов.

Охидын гоо үзэгслэн оддын адил гэрэлтээгүй бол
Онгодын тэнгэр хөглөгдөж шүлэг хэн бичих юм бэ
Уран яруу хоолой уяхан намуухан эгшиглэхгүй бол
Уртын сайхан дууг уянгалуулж хэн аялах юм бэ

Нүгэл бол ,бурхдын зүүлгэсэн нүгэл
Нүд бүдэрхэд зүрх хатгах өвчин...
Алимхан өгзөгөгөнд харцаа бумбаддаг би
Ахиухан хөхрүү төсөөллөө урсгадаг би

Даамжирсан дон уу , эсвэл мэдрэмж үү
Да винчигийн бүтээл л хаанаас ургасан , тэнд
Өндөр гэгээн Дарь эх бүтээхдээ
Өөр мэдрэмжээ хаана шингээсэн , ижил ээ

Үгээр би дагина бүтээхийн хүсэлтэй
Үрээ би тэндээс ирсэнд шүтлэгтэй
Дүүрэн буянтай бондгорхон үзэсгэлэнд таалалтай
Дүүрэн сар тэвэрхээр Ли байг дагах аюутай

Сар туссан алдханд ирж  буйгаар байрлуулж
Салхины зөөлөн урсгал харцанд нь дэвсэнэ
Өлмийд нь цэцэг хугарахдаа инээмсэглэж буйгаар сүүдэр хийж
Өөрөөс минь дээхнүүр талимаарсанаар дотоод алслалт урлана

Мөөм далайн гүнд сүү мандах үдэш байна.
Мөнөөх алимны гэрэл хацрынхтай нь ижил байна.
Гэзэгний нь үзүүрт зүрхэнд сонсогдох хонх байна
Гэртээ буй болоод нойрмогхон нь илт байна

Адгуусан чанарыг үл арчин бие урлана
Аль байдаг бүхнээ шавхан сэтгэл урлана
Арван сарын дараа ижий болох хайр урлана
Алгандаа залхад эрвээхэй ирж мөргөх бурхан урлана.

Шуурайн Солонго зохиолчийн ГИМАЛАЙ номыг уншлаа. Ийм уншууртай ном сүүлд Наминчимэд ахын Аугаа Эринээс хойш уншаагүй байжээ. Уншихдаа уйлж, инээж, зүрх түгшин догдлосноо нуухгүй. Шөнө нойр хүрэхгүй, зохиолын үйл явдлыг бодоод хэвтэж байхад яг кино шиг...
Уншаад бодит явдлаас сэдэвлэснийг шууд ойлгосон бөгөөд зохиолч нь амь насандаа аюул учрах вий хэмээн болгоомжлож зориудаар "Энэ номонд гарч буй үйл явдал нь бодит явдлаас сэдэвлээгүй бөгөөд дан ганц уран сэтгэмжээс бүрдсэн болно" хэмээн номын өмнөх нүүрэнд бичсэн бололтой.

Монголд тагнуулын алба хэрхэн ажилладаг хийгээд онцгой содон авьяастай хүүхдүүдийг хэрхэн сонгон авч, сургаж дадлагажуулан Амь өрссөн хэцүү албанд томилон илгээдэгийг Гималай хэмээх өнчин охины хувь тавилангаар илчлэн гаргажээ. Гималайд үүрэг өгөн хил давуулахаас эхлээд л хүнд хэцүү тавилан тосно. Гималай бүгдийг сөрөн давж, шилдэг мэргэжилтэн болсон ч эцсийн эцэст золионд гарсанаа ухамсарлах аж. Золионд гарсан хүн яах вэ? Бууж өгөх үү? Гималай шал өөр замыг сонгож байна. Тэр хэрхэн зорьсондоо хүрэх бол...

Монголын үндэсний олон нийтийн радио, телевиз, Нийгмийн ардчилал Монголын эмэгтэйчүүдийн холбоо хамтран зохион байгуулсан “Ээждээ захидал бичээрэй” улсын уралдааны эцсийн шатны дүн гарч, шилдэг захидлын эзэд шагналаа гардаж авсан. 11 дэх удаагаа зохион байгуулагдсан тус уралдаанд аман хүзүүдсэн Сүхбаатар дүүргийн дөрөвдүгээр сургуулийн 6г ангийн сурагч Б.Пүрэв-Очирын тэнгэрт дэвшсэн эмээдээ хаягласан захидлыг хүргэж байна.

Сайн байна уу?

Манай гэрийн хойморт, бурхны дэргэд над руу хараад инээмсэглэн байдаг зурагны эзэн, аавын ээж, миний эмээ таньдаа захидал бичиж сууна. Аав ажилдаа явсан. Харин ээж хоёр дүүг аваад хотын утаанаас холдоно гээд хөдөө явчихсаан. Дүү цэцэрлэгт, ах хичээлдээ, харин би ханиад хүрээд эмчийн магадалгаатай гэртээ өнжиж байна.

Та намайг тэнгэрээс харж байна уу? Харагдахгүй ч байж магадгүй. Хотын дээгүүр битүү утаатай болохоор тэнгэр надад харагдахгүй байна. Утаа арилгах гэж байсан мөнгийг Их хурлын дарга, сайдууд хуваагаад идчихсэн гэсэн. Зурагтаар тэгж ярьсан. За тэр ч яахав.

Яруу найрагч Ванхүүгийн Батбаяр агсаны "Дотоод ертөнцийн урсгал" өгүүллэг, шүлгийн ном шинээр мэндэлжээ. Энэхүү шилмэл уран бүтээлийн түүвэрт багтсан өгүүллэгийн талаарх нийтлэлч Б.Номинчимэдийн шинэхэн бичвэрийг хүргэж байна.

Анзаарах аваас амьдралын агшин бүр яруу сайхан, хошин, басчхүү бясалгагч араншинтай. Тэгээд тэр анзаарга бүхнээ чухам үгийн шидийг эзэмшиж чадсан хүн л тод урлах билээ.

“Мотоцикльтой хүний араар бол харин пагвайтал буучихна.” Уулын жаахан зөрүүд зантай хөдөөх цөлх өвгөн өтлөөд морь унаж чадахыг байж. Харин мотоцильтой хүний араар бол сундалдаад яваад байж чадна. Түүнийг “пагвайтал буучихна” гэхээр бүр нэг нүдэнд харагдаад, өнөөх өвгөний дүр төрх, дотоод ертөнц нь хүртэл амилаад ирж байгаа юм.

Дорнын талын их Данзангийн Нямсүрэн найрагч лугаа адил Ванхүүгийн Батбаяр хэмээх нэгэн найрагч нэгэн цагт баруун Алтайн өвөр говьдоо “Гэсэр сүмэн уул дотноор завилан, Гэрлийн давалгааг алган дээр өгөх” Их Богд уулаа түшин,  “Хээр их талынхаа анир гүм дунд, Зуур нэгэн дураар...” тухлаад,

“Гүвээн дундах шанданд намрын бороо жирвэлзээд

Гөрөөс түүнийг шимэнгээ уран биеэ үзэхүй” мөн адил гайхан харж,  

“Хэнзэлсэн гоньд шиг хөлөө товшин сэрвэлзэж

Хэрмэл борлог үүлний нүүдэл дунд ...” дэгдэн одохуй араас нь аньсага чийгтүүлсэн шиг ажин түжин сууж билээ. 

Би өөрөө нот
Би өөрөөлийн хөгжим
Би хязгааргүй хүсэл
Би давтагдашгүй хэмнэл

Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар, Соёлын гавьяат зүтгэлтэн , АУЗ, нэрт зохиолч Бөхийн Бааст абугай 98 насандаа тэнгэрт дэвшжээ.Ум сайн амгалан болтугай Ум ма ни бад мэ хум
Орчин үеийн Монголын утга зохиолын хүндэт хойморт заларсан хамгийн өндөр настан буурал бол Бөхийн Бааст гуай билээ.

Бөхийн Бааст нь Монголын шинэ үеийн уран зохиолын "амьд архив" төдийгүй зохиолч, уран бүтээлчдэд үлгэр дуурайл болж яваа XX зууны их утга зохиолын томоохон төлөөлөгчийн нэг билээ.Эргэж монголдоо номын гэгээ сацруулан төрөөрэй та минь

 Тэрбээр 1921 оны намар цаг дор Баян-Өлгий аймгийн Алтанцөгц суманд төржээ. Яруу найраг, үргэлжилсэн үг, хүүхдийн уран зохиол гээд бүх төрлөөр туурвидаг эл уран бүтээлч бага, дунд сургууль, Москва хотын М.Горкийн нэрэмжит Утга зохиолын дээд сургууль 1964-ийг төгссөн. МЗЭ-ийн хороо болон түүний харьяа сонин, сэтгүүлд өнө удаан жил үр бүтээлтэй ажиллаж ирсэн нэгэн.

1936 оноос уран бүтээлээ эхэлж, "Толбо нуур" зохиол нь 1947 онд хэвлэгджээ. Хүүхдийн уран зохиолын "Гурван ишиг" 1957, "Хөөрхөн Баадий" 1959, "Бушуу туулай" 1967, өгүүллэг, туужийн "Алтайн цэцэг" 1965, "Хунгийн дууль" 1970, "Хөвчийн бор" 1977зэрэг 60 гаруй түүвэр, хэд хэдэн роман бичсэнээс гадна "Мандухай сэцэн хатан" зэрэг жүжгийн зохиол бичиж олон тооны ном судар эмхэтгэн редакторласан аж. "Намрын уянга", "Дарьсүрэн" туужаараа МЗЭ-ийн нэрэмжит шагнал 1966, "Хангайн бор" тэргүүтэй холбоо туужаараа Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал 1969 тус тус хүртжээ. Түүний Монголын оюуны салбарт оруулсан жинтэй хувь нэмрийг нь үнэлж Монгол улсын "Соёлын гавьяат зүтгэлтэн" 1999, Монгол улсын "Ардын уран зохиолч" 2006, Үндэсний эрх чөлөө, тусгаар тогтнолоо сэргээн мандуулсны 107 жилийн ойг тохиолдуулан Хөдөлмөрийн баатар хэмээх эрхэм дээд цолыг олгосон байна.

Бөхийн Бааст нь Монголын шинэ үеийн уран зохиолын "амьд архив" төдийгүй зохиолч, уран бүтээлчдэд үлгэр дуурайл болж яваа XX зууны их утга зохиолын томоохон төлөөлөгчийн нэг билээ.

Б.Бааст товч намтар
1921.9.10 нд Баян-Өлгий аймгийн Алтанцөгц суманд төрсөн. 1964 онд Москвад М.Горкийн нэрэмжит утга зохиолын дээд сургуулийн дэргэдэх дээд курс төгссөн. 1936 оноос уран зохиол бичиж эхэлсэн. 1966 онд “Намрын уянга” “Дарьсүрэн” туужаараа МЗЭ-ийн шагнал, 1969 онд “Хангайн бор” “Намрын уянга” номоороо Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал, 1999 онд СГЗ цол авсан.

Б.Бааст номнууд
“Толбо нуур” 1947он
“Хань нөхөд” 1947
“”Цогт тайж” 1952
“Гурван ишиг” 1957
“Халзан бухандай” 1957
“Бороо” 1958
“Утаа” 1958
“Чоно” 1958
“Алтан жимээр” 1959
“Хөөрхөн Байдий” 1959
“Хүрлээ” 1960
“Гэнэн хонгор цаг” 1961
“Хяруу унасан цагаар” 1962
“Алтайн цэцэг” 1965
“Бушуу туулай” 1967
“Хүний сайхан сэтгэл” 1967
“Одтой тэнгэрийн доор” 1968
“Алтайн хоёр өнгө” 1970
“Алтан хурга” 1970
“Хунгийн дууль” 1970
“Алтайн хөх дөнөн” 1972
“Ганган улаан тэмээ минь” 1975
“Намрын уянга” 1975
“Хөвчийн бор” 1977
“Хаврын салхи” 1978
“Хоёр тууж” 1981
“Буу дуу хёр” 1981
“Галуу шувууны дэгдээхэй” 1981
“Яруу найргийн жигүүр” (казах) 1982
“Шарга даага” 1983
“Дөрвөн туужийн бор” 1986
“Чонын буян” 1987
“Хоёр дусал нулимс” 1987
“Цагаан тугийн намаг” 1990
“Миний эх орны өглөө” 1990
“Цаассан шувуу” 1999
“Тахир махир хоёр” 1999
“Цогт сүмбэрийн хүү” 2000
“Уйтай сэрүүн намар” 2001
“Ийм нэгэн охин байжээ” 2001
“Сагсалдай” 2001
“Удвал Оюун хоёр минь” 2004
“Алаахай саарал” 2004
“Дөрвөн туужийн бор” 2005
“Хадхүүгийн өдрийн тэмдэглэл” 2005
“Хөвхөрийн хөх хүрэн уулс” 2007
“Шадавлин зуслангийн өгүүллэг” 2007
“Алтан дэлтэй цэцэг” 2007
“Бага насны гэгээн мөрнүүд” 2007
“Гэрийн хээрийн хоёр амт” 2007

Wiki : Бөхийн Бааст

Энэ оны нэгдүгээр сарын 8-ны өдөр зохион байгуулагдсан "Утгын чимэг" наадамд гуравдугаар байр эзэлсэн MNB.mn сайтын нийтлэлч Б.Цоожчулуунцэцэгийн "Булангийн зогсоол" өгүүлллэгийг  та бүхэнд хүргэж байна.

БУЛАНГИЙН ЗОГСООЛ

Сувилагч бүсгүй, асрагч эмэгтэй хоёр Должинг өргөн тэргэнцэр дээр нь суулгаж, өрөөний булан руу түлхээд, өнгөө алдаж гандсан ор дэрнийх нь даавууг хальт тэнийлгэх аядан, хуучин муу бүтээлгээр бүтээж орхиод гарч одлоо. Ахмад настнуудын асрамжийн газар нэртэй намхан цагаан байрны умгар жижигхэн өрөөний яг энэ буланд Должин найман жилийг тэргэнцэр дээр өнгөрөөжээ. Тэглээ гээд тэр хэзээ ч хэнд ч гомдол гаргаж байсангүй.

Дөнгөж мэдээ орж байсан дүрсгүй жаахан охин согтуу, орилж загнах ааваасаа айж авдрын булангийн цаагуур нуугдахдаа л булан бол хамгийн аюулгүй газар юм гэдгийг анх ойлгосон. Тэгээд архинд дуртай, авир чангатай хойд эцгээсээ нуугдаж, аль нэгэн буланд хумсаа хэмлэн ганцаараа суудаг болжээ. Сурагч болсныхоо дараа дэггүйтсэн хүүхдүүдийг шугамаар хайр найргүй цохиж, загнаж, зандрах багшаасаа айхдаа булан бараадан чимээгүйхэн нугдайн суудаг байлаа. Буланд л сууж байвал хэн нэгний харцнаас, бас аюул заналаас хол байх юм байна гэсэн бодол тэр үеэс Должингийн тархи оюунд бат нот суусан. Хэний ч нүдэнд үл өртөх, хэнтэй ч нээлттэй чөлөөтэй эс харилцах, доожоогүй, учир битүүлэг охин булан бараадан арван жил суусан.

Түүнд онцгой дурсамж гэж байсангүй. Баярлан хөөрөх хүүхдүүд, уярч, догдлох охид, анхны хайрын тухай хөнгөхөн санаашрал, хүүхэд насны баяр баясгалан бүхнийг тэрээр чимээгүйхэн булангаас харж суусаар сургуулиа төгсөв. Царай зүсээр хэний ч анхаарлыг үл татах, хэнтэй ч үл ярих булангийн охинд мөрөөдөл асар их мөрөөдөл байсан. Харин тэр мөрөөдөлдөө хүрэх тухай хэзээ ч бодож байсангүй. Өнөөх сайхан мөрөөдлүүд нь түүний хүүхэд настай хамт буланд шингэн хоцорсон. Тэр сургуулиа төгсөөд хүнсний үйлдвэрт туслах ажилчин болж, өрөөний буланд чимээгүйхэн суугаад гурилан боов савладаг болжээ. Должин хэзээ ч бусад хүүхнүүд шиг гоёж гангалахыг чухалчилж байсангүй. Найр наадам, зугаа цэнгэлээс үргэлж хол явж ирсэн. Хэнтэй ч үл нөхөрлөх, хэн нэгэнд хэзээ ч үл гомдоллох бүсгүй булангийн тэр л сандал дээр суусаар бараг гуч шахам жилийг өнгөрүүлсэн. Тэрээр гялалзсан хар нүдтэй, сэргэлэн бор залууг хараад сэтгэл нь хөвсөлзөн зүрх нь хүчтэй хүчтэй цохилдог, зарим шөнө түүнийг зүүдэлдэг байсан.

Эхийн хайр
Хэмжээс: 600x800 184k
Сэтгэгдэл: 0
Үзсэн: 5095

mongolia2007year-046.JPG
Хэмжээс: 600x450 98k
Сэтгэгдэл: 0
Үзсэн: 4069

Бор хавцлын өвөл
Хэмжээс: 600x441 164k
Сэтгэгдэл: 0
Үзсэн: 4174